नॄ → नरः → नारम् / नाराः → नारायणः / नारदः

Presently (Thursday Nov. 9, 2017) I am studying श्रीमद्भागवते द्वितीये स्कन्धे पञ्चमोऽध्यायः / Just deliberating on श्लोक-s 15 and 16 →

नारायणपरा वेदा देवा नारायणाङ्गजाः /

नारायणपरा लोका नारायणपरा मखाः //15//

नारायणपरो योगो नारायणपरं तपः /

नारायणपरं ज्ञानं नारायणपरा गतिः //16//

Since everything is नारायणपर, to understand this भावः of being नारायणपर, what is basically नारायण ? With this question, I started delving into the etymology of नारायण.

1. Who is नारायणः ?
   1. Etymologically नारस्य अयनमिति नारायणम्  (षष्ठी-तत्पुरुषः) just as रामस्य अयनमिति रामायणम्
      1. But here we have नारायणः, not नारायणम्
         1. For that, instead of षष्ठी-तत्पुरुषः etymology, we can also put it as नारस्य अयनं यस्मात् सः नारायणः (पञ्चमी-बहुव्रीहिः) OR नारस्य अयनं यस्मिन्स नारायणः (सप्तमी-बहुव्रीहिः)
         2. Whether we take the तत्पुरुष-etymology or बहुव्रीहि-etymology, we have to understand what नार is.
2. किमिति नारम् ?
   1. नरस्येदम्-अण् = नारम्
   2. नरस्य धर्मो नारम् /
   3. These explanations of नारम् provoke “Who is नरः ?”
3. नरः [नॄ-नये-अच्] So नरः is from धातुः नॄ /
   1. नॄ+अच् →
      1. First of all अच् = अ Since by हलन्त्यम् (1-3-3) च् → इत् and by तस्य लोपः (1-3-9) च्-कारस्य लोपः / Hence अच् = अ only /
      2. नॄ+अच् = नॄ+अ = न् + अर् + अ = नर /
   2. धातुपाठे → नॄ । भ्वा० सेट् प० । नॄ(म्) न॒ये १.९२१ ॥ also नॄ । क्र्या० सेट् प० । नॄ न॒ये ९.३० ॥ Both as १.९२१ and ९.३०, its meaning is नये.
      1. In Apte’s dictionary नॄ 9 P. 1 To bring to. -2 To lead.
   3. Actually नरः is also प्रथमा विभक्ति, बहुवचनम् of a ऋ-कारान्तं प्रातिपदिकम् नृ.
      1. नृ [नी-ऋन् डिच्च; cf. Uṇ.2.11.] (Nom. sing. ना, gen. pl. नृणाम् or नॄणाम्) 1 A man, a person whether male or female; Ms.3.81;4.61;7.61; नॄन् प्रशंसत्यजस्रं यो घण्टाताडोरुणोदये 1.33. -2 Mankind. -3 A piece at chess. -4 The pin of a sun-dial. -5 A masculine word; संधिर्ना विग्रहो यानम् Ak. -6 A leader.
   4. नरः devoid of नारम् is साक्षात् पशुः पुच्छविषाणहीनः /
      1. The complete सुभाषितम् is साहित्यसंगीतकलाविहीनः साक्षात् पशुः पुच्छविषाणहीनः / तृणं न खादन्नपि जीवमानस्तद्भागधेयं परमं पशूनाम् //
      2. नरः merits to be called as नरः, only if a person has one or the other faculty from among literature, music or arts. Having any of these faculties is नारम्
4. But I also got a quote – आपो नारा इति प्रोक्ता आपो वै नरसूनवः । ता यदस्यायनं पूर्वं तेन नारायणः स्मृतः ॥
   1. आपः नाराः /
   2. आपः नरसूनवः /
   3. There is some confusion here –
      1. नरसूनवः इति नाराः → आपः नाराः / So in the sequence of genesis आपः being नाराः are after  नरः. So, नरः first and नाराः i.e. आपः next.
      2. But आपः are, where नारायणः resides from time immemorial. The mention आपःअस्य पूर्वमयनम् also seems to suggest that only. Doesn’t that mean आपः precede नरः ?
      3. Also आपः are one of the five fundamental elements.
      4. It is also said that physiologically human body is 70% water.
      5. How then आपः नाराः (नरसूनवः) ?
   4. ता यदस्यायनं पूर्वं = ताः (आपः) यत् अस्य पूर्वमयनम्  /
      1. The word अस्य  also can mean नारायणस्य or नरस्य. But because there is no direct mention of नर, we have to take it as meaning नारायणस्य.
   5. Deliberating on the word स्मृतः, it comes to mind that, one can say,  स्मृतौ उक्तः इति स्मृतः !! Does that mean that नारायण is mentioned as such, more in स्मृति-s than in श्रुति-s ?
5. Interestingly नारदः [नरस्य धर्मो नारं, तत् ददाति दा-क]
   1. नारदः is an adjective नारं ददातीति नारदः !
   2. नारदः is a compound word नार+द
      1. नारं ददातीति नारदः /
      2. दा-धातुतः क-प्रत्ययेन द-इति उपपदम् ददातीत्यर्थकम् /
   3. वाल्मीकि was a bandit, before he was initiated into तपश्चर्या by नारद. Basically  नारद means, one who imparts नारम्  
   4. A priest conducting a thread-ceremony is also नारद. Actually all teachers and precepts, who initiate a person into humane faculties such as साहित्य, संगीत, कला are नारद-s.
6. As has been noted earlier, नारस्य अयनं यस्मात् सः नारायणः and now नारं ददातीति नारदः Putting these two thoughts together, we can say that a life is born in नर-form by the grace of नारायण, but he gets the faculties of नारम् when blessed by नारद-s.

शुभमस्तु !

-o-O-o-

To the meaning derived, that नारद means  preceptor, Shri. R. Y. देशपाण्डे of पुदुच्चेरी lends authenticity, “.. In the सावित्री-आख्यान in महाभारतम् by व्यास, we have the following phrase: भगवानाह नारदो देवसत्कृतः “Revered Narad, respected by the gods also”. “You are my preceptor and my god, देवश्च गुरुर्हि भगवान् मम” — says अश्वपति to him.

Advertisements